Κριτική: Η σκηνική αναγέννηση του «Εγκλήματος στο Όριεντ Εξπρές» από τον ΘΟΚ

Δημοσιεύτηκε στις 01 Δεκεμβρίου 2025

Η σκηνική μεταφορά του «Εγκλήματος στο Όριεντ Εξπρές» της Άγκαθα Κρίστι συνιστά ένα εγχείρημα με υψηλό βαθμό δυσκολίας, κυρίως εξαιτίας της στιβαρής δομής του μυστηρίου και της χαρακτηριστικής δραματουργικής οικονομίας του έργου. Η κλειστοφοβική γεωγραφία του τρένου, ο περιορισμένος χώρος δράσης και ο ρυθμός ανάκρισης που καθορίζει την εξέλιξη της υπόθεσης θέτουν τον σκηνοθέτη μπροστά σε μια σειρά από απαιτήσεις που απαιτούν ακρίβεια, καθαρότητα και δραματουργική πειθαρχία. Ο Τάκης Τζαμαριάς ανταποκρίνεται σε αυτές τις απαιτήσεις με τρόπο αξιοσημείωτο, προσφέροντας μια παράσταση που επιβεβαιώνει όχι μόνο την εμπειρία του αλλά και την ικανότητά του να μετατρέπει ένα κλασικό έργο μυστηρίου σε ένα απολύτως θεατρικό γεγονός.

Η υπόθεση, γνωστή και διαχρονική, εξελίσσεται πάνω στο θρυλικό τρένο Όριεντ Εξπρές, όπου η δολοφονία ενός Αμερικανού επιβάτη διαταράσσει το ταξίδι και θέτει σε λειτουργία τον μηχανισμό των αποκαλύψεων. Ο Ηρακλής Πουαρό, παρών στο τρένο, οδηγεί μια σειρά από διαδοχικές ανακρίσεις που λειτουργούν ως σπονδυλωτή δραματουργική δομή, μέσα από την οποία ξετυλίγονται οι πολλαπλές εκδοχές της αλήθειας. Η Κρίστι, με την κλασική της μεθοδολογία, χτίζει μια «κλειστή κοινωνία» με εσωτερικές εντάσεις, κρυφές ταυτότητες και ψυχικές αποκρύψεις. Ο Τζαμαριάς μεταφέρει αυτή τη συνθήκη επί σκηνής όχι ως απλή αφηγηματική πληροφορία αλλά ως σύστημα σχέσεων, βλέμματα που τέμνονται, συμπεριφορές που πυκνώνουν, σώματα που φανερώνουν όσα ο λόγος κρύβει.

Η σκηνοθετική προσέγγιση χαρακτηρίζεται από μια λεπτομερή ρυθμικότητα, η οποία καθορίζει την πορεία της παράστασης. Ο ρυθμός, άλλοτε επιταχυνόμενος και άλλοτε επιβραδυνόμενος, υπηρετεί το είδος του αστυνομικού δράματος με εξαιρετική ακρίβεια. Η σταδιακή κλιμάκωση των αποκαλύψεων, η προσεκτική χρήση της παύσης και η δραματουργική αξιοποίηση της σιωπής αποδεικνύουν μια σκηνοθεσία που αντιμετωπίζει το κείμενο ως μουσική παρτιτούρα. Σημαντικό επίσης είναι το γεγονός ότι ο Τζαμαριάς αποφεύγει οποιαδήποτε τάση μίμησης της κινηματογραφικής αισθητικής που συνοδεύει το έργο. Αντί να αναπαραγάγει την κινηματογραφική αφήγηση, προκρίνει την καθαρά θεατρική γλώσσα: την εστίαση στη σωματικότητα, την αξιοποίηση της μετωπικότητας, τη διαχείριση του σκηνικού χώρου ως αφηγηματικού μέσου και όχι ως στατικού σκηνικού περιβλήματος.

Τα σκηνικά (Λάκης Γενεθλής) λειτουργούν δυναμικά, μεταμορφώνονται διαρκώς και δημιουργούν μια σκηνική γεωγραφία που επιτρέπει στο κοινό να βιώσει την αίσθηση ενός τρένου σε συνεχή κίνηση. Οι εναλλαγές επιτελούνται με τέτοια ομαλότητα ώστε η αφήγηση να παραμένει αδιάσπαστη, ενώ η σημειολογία των σκηνικών αποτυπώνει τόσο την πολυτέλεια του συγκεκριμένου κόσμου όσο και το κλειστό σύστημα μέσα στο οποίο εγκλωβίζονται οι ήρωες. Τα κοστούμια, καλοδουλεμένα και εξαιρετικά προσεγμένα, υπηρετούν όχι μόνο την εποχή αλλά και την ψυχολογική δομή των χαρακτήρων. Πρόκειται για κοστούμια που δεν είναι διακοσμητικά αλλά δραματουργικά ενεργά, καθώς αποκαλύπτουν κοινωνικό επίπεδο, προσωπικές ιδιαιτερότητες και συναισθηματικές διαθέσεις.

Οι φωτισμοί (Γεώργιος Κουκουμάς) της παράστασης αποτελούν ένα από τα πλέον καίρια και υποδειγματικά στοιχεία της συνολικής σκηνικής σύνθεσης. Η φωτιστική μελέτη δεν λειτουργεί απλώς ως αισθητικό συμπλήρωμα αλλά ως οργανικό δραματουργικό εργαλείο, που προσδιορίζει τον ρυθμό, εντείνει το σασπένς και αποσαφηνίζει τις μεταπτώσεις ανάμεσα στα διαφορετικά επίπεδα της αφήγησης. Οι εναλλαγές φωτισμού, άλλοτε οξείες και άλλοτε σχεδόν ανεπαίσθητες, διαμορφώνουν την αίσθηση της κλειστότητας του τρένου, υπογραμμίζουν τις στιγμές απομόνωσης των χαρακτήρων και ενισχύουν το ψυχολογικό βάρος των σκηνών ανάκρισης. Ο φωτισμός λειτουργεί σαν σημειολογικός δείκτης: αποκαλύπτει, αποκρύπτει, δημιουργεί ατμόσφαιρα, παράγει δραματουργικό χώρο. Με την ακρίβεια και ευαισθησία της εφαρμογής του, συμβάλλει αποφασιστικά στην ενότητα της παράστασης και στην εμβύθιση του θεατή στο πυκνό, μυστηριώδες και διαρκώς μεταβαλλόμενο σύμπαν του έργου.

Το σύνολο των δεκατριών ηθοποιών λειτουργεί ως ένα καλοκουρδισμένο ensemble, με πειθαρχία, συνοχή και αίσθηση συλλογικής δραματουργίας. Η μεταξύ τους χημεία διαγράφει με σαφήνεια το δίκτυο εντάσεων και συγκρούσεων που συνθέτουν το σύμπαν του έργου. Στον κεντρικό ρόλο, ο Νεοκλής Νεοκλέους αποδίδει έναν Ηρακλή Πουαρό με ιδιότυπη θεατρική λιτότητα και ακρίβεια. Η ερμηνεία του βασίζεται σε λεπτομερειακή σωματικότητα, καλορυθμισμένη άρθρωση και ελεγχόμενη εκφραστική παλέτα. Προσεγγίζει τον χαρακτήρα όχι ως μίμηση ενός ήδη γνωστού ρόλου, αλλά ως προσωπική ερμηνευτική πρόταση που αναδεικνύει την εσωτερική αγωνία, τη μεθοδικότητα και την ευφυΐα του ήρωα.

Η Αννίτα Σαντοριναίου, ως Πριγκίπισσα Ντραγκομίροφ, προσφέρει μια ερμηνεία υψηλής κλάσης. Με αριστοκρατική πλαστικότητα, αυστηρή σωματική πειθαρχία και υποδειγματικό έλεγχο του ρυθμού της ομιλίας, συνθέτει έναν χαρακτήρα απολύτως συγκροτημένο, με ισχυρή σκηνική παρουσία. Η λιτότητα που επιλέγει ως εκφραστικό μέσο γίνεται το ίδιο το δραματουργικό βάθος της ερμηνείας της. Η Κοραλία Καράντη, ως Έλεν Χάμπαρντ, προτείνει έναν ρόλο γεμάτο ζωντάνια και ένταση, χωρίς να διολισθαίνει στην υπερβολή. Η εκφραστική της ακρίβεια και η σωστή διαχείριση του κωμικού στοιχείου δημιουργούν μια παρουσία που φωτίζει τη σκηνή και προσφέρει την αναγκαία δραματουργική ανάσα στο πυκνό αστυνομικό αφήγημα.

Η παράσταση συνολικά φανερώνει την ωριμότητα και την ευθύνη που οφείλει να φέρει μια κρατική σκηνή. Μετά από καιρό παρουσιάζεται ένα έργο που δικαιώνει τον ρόλο του ΘΟΚ ως θεσμικού φορέα παραγωγής θεάτρου υψηλών προδιαγραφών. Η καλλιτεχνική συνοχή, η αισθητική καθαρότητα και η ερμηνευτική αρτιότητα της παραγωγής επιβεβαιώνουν την αξία ενός θεάτρου που οφείλει να επενδύει σε μεγάλες, ουσιαστικές και απαιτητικές προτάσεις.

Πρόκειται, αναμφίβολα, για μια παράσταση που όχι μόνο τιμά την κληρονομιά της Άγκαθα Κρίστι, αλλά αναδεικνύει τις δυνατότητες της σκηνής να αναμετρηθεί με κλασικά έργα και να τα μετατρέψει σε ζωντανά, σύγχρονα και θεατρικά παλλόμενα δημιουργήματα. Ένα θεατρικό γεγονός αντάξιο του κρατικού μας θεάτρου και μια από τις πλέον ολοκληρωμένες παραγωγές της πρόσφατης περιόδου.