"Η Ελένη" του Γιάννη Ρίτσου για μία παράσταση στον ΘΟΚ

«Πως ήταν δίχως νόημα όλα,/ δίχως σκοπό και διάρκεια και ουσία – πλούτη, πόλεμοι, δόξες και φθόνοι, κοσμήματα και η ίδια η ομορφιά/ Τι ανόητοι θρύλοι/ κύκνοι και Τροίες και έρωτες και ανδραγαθίες»

Η «Ελένη» του Γιάννη Ρίτσου που συμπληρώνει φέτος 20 χρόνια σκηνικής ενσάρκωσης, σε σκηνοθεσία και ερμηνεία ενός από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες, ηθοποιούς και διανοούμενους της Ελλάδας, του Βασίλη Παπαβασιλείου έρχεται στην Κύπρο για μία μόνο παράσταση στην Κεντρική Σκηνή του ΘΟΚ, την Παρασκευή 24 Μαϊου 2019. H μετάκληση  πραγματοποιείται σε συνεργασία του Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου με το Πανεπιστήμιο Κύπρου.
Ο Βασίλης Παπαβασιλείου προωτοσυναντήθηκε θεατρικά με το πεζόμορφο ποίημα το καλοκαίρι του 1999 στην Πνύκα, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, παρουσιάζοντας μια ανθολόγηση με τίτλο «Ο κύριος Γιάννης Ρίτσος». Η «Ελένη» μέχρι σήμερα καταμετρά εκατοντάδες παραστάσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Η θρυλική αυτή παράσταση, με τη σπουδαία ερμηνεία του Βασίλη Παπαβασιλείου που τιμήθηκε με το Βραβείο Καλύτερης Ανδρικής Ερμηνείας «Κάρολος Κουν» από την Ένωση Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών, αποτελεί ένα φόρο κατάφασης στη δύναμη της ποίησης, του θεάτρου και της ζωής. 

Το πολύστιχο ποίημα «Η Ελένη» έγραψε –εν μέσω δικτατορίας και εξορίας- ο Γιάννης Ρίτσος το 1970 σε ηλικία 60 χρονών ενώ βρισκόταν σε κατοίκον περιορισμό στο Καρλόβασι της Σάμου. Πρόκειται για έναν ακόμη θεατρικό μονόλογο ο οποίος αποτέλεσε μέρος της ποιητικής συλλογής «Τέταρτη Διάσταση», που γράφτηκε μέσα σε 20 περίπου χρόνια και είναι μια από τις κορυφαίες της νεοελληνικής ποίησης.

Το ποίημα
Η «Ελένη» διαθέτει τη μορφή του μονολόγου με τις «σκηνικές οδηγίες» στην αρχή και στο τέλος του, που έχουν όλα τα ποιήματα της «Τέταρτης διάστασης» του Γιάννη Ρίτσου. Ένας νεαρός στρατιωτικός επισκέπτεται τη διάσημη γυναίκα, την βρίσκει γριά «εκατό, διακόσω χρονώ» με εμφανή τα σημάδια της φθοράς ολόγυρά της. Το σπίτι καταρρέει, το πρόσωπό και το σώμα της έχουν οικτρά αλλοιωθεί. Μέσα σε αυτή την απόλυτη παρακμή, η γηραιά κυρία διαγράφει το παρελθόν και τις μεγάλες στιγμές της ζωής της και του κόσμου της. 

Ο Βασίλης Παπαβασιλείου σημειώνει για το κείμενο:
Oι αρχαιόθεμοι «γυναικείοι μονόλογοι» της «Τέταρτης Διάστασης». Τα κομμάτια αυτά παίζονται από γυναίκες ηθοποιούς με λαμπρά συνήθως αποτελέσματα (προσωπικά μου έχει τύχει να θαυμάσω κάποια από τα αποτελέσματα αυτά), τα οποία όμως παραπέμπουν μοιραία στον κλειστό κόσμο του «ψυχολογικού θεάτρου». Η ταύτιση του φύλου του ερμηνευτή με το φύλο της θεατρικής «περσόνα», είναι υπεύθυνη, κατά τη γνώμη μου, γι’ αυτή την παραπλανητική αναγωγή. Γιατί παραπλανητική; Μα γιατί ο Ρίτσος είναι πολύ πιο κοντά στον αρχαίο συνάδερφό του παρά στον Τένεση Ουίλιαμς. Θα’ λεγε κανείς ότι ο Ουίλιαμς είναι γι’ αυτόν η αφετηρία, για να αναπλεύσει τον ποταμό του θεάτρου και να συναντήσει τον Ευριπίδη. Το θέατρο του Ρίτσου είναι ένα θέατρο γλώσσας και ιδεών. Το ανθρώπινο πάθος, είτε τη «γυναικεία» ψυχή αφορά είτε την «ανδρική», φωτίζεται στοργικά και συνάμα ανελέητα ως έρμαιο μιας υπέρτερης διαπλοκής δυνάμεων, που φέρουν τα ωραία ονόματα Πόθος, Δόξα, Ομορφιά, και συνθέτουν το δίχτυ της Μοίρας μας.

Στους μονολόγους του Ρίτσου το πάθος δεν εκτίθεται ως άμεσο βίωμα, αλλά ως αναδρομή. Όχημα αυτής της αναδρομής είναι η γλώσσα. Κάτι περισσότερο: η γλώσσα και το παιχνίδι της είναι η μόνη ταυτότητα των ηρώων του. Η κατά συνθήκη ονομασίες Αίας, Ορέστης, Ελένη. κ.λ.π. δε σηματοδοτούν ατομικές οντότητες αλλά κόμπους του Μύθου, ή μ’ άλλα λόγια της ακατάλυτης δύναμης του Απρόσωπου που εξυφαίνει, που πλέκει τη μικρή ζωή του καθενός μας. Τι άλλο έκανε η αρχαία τραγωδία; 

Βασίλης Παπαβασιλείου
Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1949. Συνολικά έχει σκηνοθετήσει τριάντα παραστάσεις μέσα σε ισάριθμα χρόνια (έργα Σοφοκλή, Γκολντόνι, Μαριβώ, Χόρβατ, Μποντ, Σαίξπηρ, Πιραντέλλο, Μολιέρου, Αναγνωστάκη, Στάικου, Μανιώτη, κ.ά.).
Έχει μεταφράσει θεατρικά και πεζά κείμενα (Γκολντόνι, Μποντ, Μολιέρος, Μπαρτ, Σαντ, Νοβαρινά, κ.ά.). 

Στις πρόσφατες δουλειές του συγκαταλέγονται «Η Ελένη» του Γιάννη Ρίτσου, «Relax…Mynotis», «Σιχτίρ ευρώ, μπουντρούμ δραχμή… θα πεις κι ένα τραγούδι», «Τους Ζυγούς Λύσατε»,  «Ιφιγένεια εν Ταύροις» του Γκαίτε, «Ο Τυχοδιώκτης» …βασισμένος στον Χουρμούζη, «Του Κουτρούλη ο γάμος» του Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή, ο «Κύκλωπας» του Ευριπίδη, «Καβγάδες στην Κιότζα» του Κάρλο Γκολντόνι, καθώς επίσης και δύο οπερέτες του Θεόφραστου Σακελλαρίδη.
Το 2000 παρουσιάσε με το Εθνικό Θέατρο την παράσταση «Οιδίποδας Τύραννος» του Σοφοκλή σε απόδοση  και σκηνοθεσία δική του στο Κολοσσαίο της Ρώμης. Η παράσταση  έκανε επίσημη πρώτη, εγκαινιάζοντας έτσι και την επαναλειτουργία του αρχαίου μνημείου.

Διετέλεσε διευθυντής του ΚΘΒΕ από το 1994-1998. Δίδαξε, όχι συστηματικά, σε δραματικές σχολές και στο Τμήμα Θεάτρου της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Τιμήθηκε με διακρίσεις από τον Δήμο Αθηναίων, τον Δήμο Χαλανδρίου, την Ένωση Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών και το Φεστιβάλ Θεάτρου Συρακουσών της Σικελίας. Για την ερμηνεία του στην «Ελένη» του Γιάννη Ρίτσου τιμήθηκε με το Βραβείο Καλύτερης Ανδρικής Ερμηνείας «Κάρολος Κουν» από την Ένωση Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών. Το 2016  τιμήθηκε με την υψηλότερη διάκριση της Γαλλικής Δημοκρατίας το μετάλλιο του Ιππότη Γραμμάτων και Τεχνών, για την προσφορά του στην τέχνη του θεάτρου αλλά και στη σύσφιξη των πολιτιστικών δεσμών Ελλάδας και Γαλλίας.

Ταυτότητα της παράστασης:
Σκηνοθεσία: Βασίλης Παπαβασιλείου
Σκηνογραφία: Μαρί-Νοέλ Σεμέ
Μουσική : Γιάννης Μεταλλινός
Φωτισμοί: Ελευθερία Ντεκώ
Καλλιτεχνική συνεργάτις- Εκτέλεση παραγωγής: Νικολέτα Φιλόσογλου

Στο ρόλο της «Ελένης» ο Βασίλης Παπαβασιλείου. Συμμετέχει ο Νίκος Σακαλίδης.