Πασχαλία Τραυλού: «Κάθε βιβλίο μου είναι προϊόν μιας ειλικρινούς και έντιμης προσπάθειας»

Δημοσιεύτηκε στις 08 Σεπτεμβρίου 2018

Η Πασχαλία Τραυλού καταφέρνει πάντα με μεγάλη μαεστρία να μας μαγεύει με τα βιβλία της. Έχει ένα μοναδικό τρόπο να καταπιάνεται με μεγάλες αλήθειες της ζωής.

Αυτή την περίοδο, κυκλοφορεί το δεύτερο μέρος της τριλογίας «Άνθρωποι από στάχτη» από τις εκδόσεις Διόπτρα. Ένα βιβλίο γεμάτο ανατροπές για την αυτοθυσία, την προδοσία, τον έρωτα και την παράνοια του πολέμου, όπου οι πρωταγωνιστές διαλύονται σαν τη σκόνη μέσα στη δίνη της εποχής ή αναγεννιούνται απ' τη στάχτη τους.

Η τριλογία είναι ρίσκο; Πιστεύετε ότι είναι πιο δύσκολο από το να κυκλοφορήσετε ένα αυτόνομο βιβλίο;

Η τριλογία είναι μια πάγια λογοτεχνική τακτική, όπως και ένα τρίπτυχο στη ζωγραφική. Την ακολουθείς με κριτήριο το μύθο και την πλοκή σου, όταν είναι ανέφικτο να χωρέσει μια ιστορία σ' ένα και μόνο βιβλίο. Σαφώς τη χαρακτηρίζει υψηλός δείκτης δυσκολίας, αφού απαιτεί συνεχή εποπτεία πολύ περισσότερου υλικού. Αν βέβαια εννοείτε ότι είναι ρίσκο εμπορικά, επίσης θα συμφωνήσω. Αν ο αναγνώστης δεν γοητευτεί απ' το πρώτο βιβλίο δεν θα ακολουθήσει τα υπόλοιπα. Όμως κάθε συγγραφέας που σέβεται τον εαυτό του λειτουργεί με κριτήριο τις καλλιτεχνικές του ανάγκες και η ανταπόκριση του κοινού έρχεται ως αποτέλεσμα αυτής της εντιμότητας.

Το πρώτο βιβλίο της τριλογία σας «Θεοί από στάχτη» είναι μία ιστορία για τον ρατσισμό και τον έρωτα, την τέχνη και την τόλμη της ζωής, την προκατάληψη και την ελευθερία μέσα στις στάχτες του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Ποια ήταν η πηγή έμπνευσή σας;

Το ερέθισμα που θα οδηγήσει στη δημιουργία ενός έργου είναι κάτι το απρόβλεπτο. Δεν έχω καμία σχέση με το εβραϊκό στοιχείο πέρα από εκείνη του ανθρώπου που συγκλονίζεται από μια αφόρητη αδικία και σκληρότητα. Δεν μπορώ να εξηγήσω ακόμη για ποιο λόγο από το 2011 διαβάζω ακατάπαυστα ότι έχει να κάνει με το Ολοκαύτωμα που αποτελεί ενδεχομένως την πιο μελανή εκδοχή του ρατσισμού. Καθώς πληθαίνουν τα κύματα προσφύγων και μεταναστών στην Ελλάδα ο ρατσισμός έχει και πάλι την τιμητική του. Ταυτόχρονα, ας θυμηθούμε τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες μικρασιατών προσφύγων το 1914 και το 1922. Ποιο ήταν άραγε το κοινό σημείο ανάμεσα στο Ολοκαύτωμα, τις διώξεις του ελληνικού στοιχείου από τη Μικρασία και εκείνο που χαρακτήριζε τις σχέσεις Ελλήνων, Εβραίων και προσφύγων στη Θεσσαλονίκη του 1914; Αυτή την απάντηση θέλησα να αναζητήσω μέσα απ' την τριλογία μου.

Ακολουθείτε πιστά τα ιστορικά γεγονότα ή παρεκκλίνετε στο πλαίσιο της μυθιστορίας;

Οι ισορροπίες είναι ομολογουμένως πολύ λεπτές. Σε ό,τι έχει να κάνει με τα γεγονότα ο μυθιστοριογράφος σαφώς οφείλει να μελετά και να είναι ακριβής. Η μυθοπλασία, ωστόσο, προσφέρει κάποια ελευθερία, αλλά όταν ξεπεράσει τα όρια πρέπει τουλάχιστον να δηλώνεται. Αυτή είναι η θέση που εφαρμόζω.

Θεωρείτε ότι αν γνωρίζαμε την ιστορία μας και φυλούσαμε την πολιτιστική μας κληρονομιά ως κόρη οφθαλμού δεν θα πέφταμε στα ίδια ιστορικά λάθη;

Θεωρώ ότι αυτή η αρχή ισχύει και για τα ατομικά και για τα πολιτικά ή ιστορικά μας λάθη. Στόχος είναι να διδασκόμαστε από αυτά, αλλά νομίζω ότι το κύτταρο της ράτσας μας δεν μας προστατεύει από την ανακύκλωση των σφαλμάτων μας. Απόδειξη η σύγχρονη πολιτική και οικονομική κρίση που για πολλοστή φορά διάγουμε ως λαός.

Η Θεσσαλονίκη στις αρχές του 20ου αιώνα φαντάζει ιδιαίτερη και μαγευτική λόγω της πολυπολιτισμικότητάς της. Πιστεύετε ότι υπάρχουν κοινά στοιχεία με τη σημερινή Θεσσαλονίκη;

Αν και δεν είμαι Θεσσαλονικιά και ίσως η κρίση μου είναι επιδερμική, από την επαφή μου με αυτή την πόλη την οποία λατρεύω, θεωρώ ότι συνεχίζει να διατηρεί αυτή την ταυτότητα, κάτι που διαπιστώνει κανείς εύκολα και από την κουζίνα της, τα ήθη και τα έθιμά της και την πληθωρικότητα των ανθρώπων της. Οφείλω να παραδεχτώ πως υπάρχουν ακόμη και σήμερα ιδιαιτερότητες που μου προκαλούν μια γλυκιά νοσταλγία.

Τί πιστεύετε ότι φταίει στην σημερινή αύξηση του ρατσισμού στην Ελλάδα; Πού οφείλεται ο φόβος για οτιδήποτε διαφορετικό;

Ο φόβος για το διαφορετικό έχει ως αφετηρία αφενός τον κλυδωνισμό των συμφερόντων ενός λαού, αφετέρου την τάση περιθωριοποίησης του ανοίκειου, την φοβία ενδεχομένως απέναντι στο άγνωστο. Συνήθως, σε περιπτώσεις προσφυγικών ή μεταναστευτικών ροών «κατασκευάζονται» θεωρίες και διογκωμένα μυθεύματα για τους κινδύνους που επισείει η εισχώρηση των «ξένων» σε μια κοινωνία. Ο ξένος είναι ο άγνωστος και συνεπώς ο επικίνδυνος. Η αλλαγή εξάλλου μιας παγιωμένης κατάστασης πάντα προκαλεί μια αντίδραση ή αντίσταση. Αν εξετάσουμε το φαινόμενο διαχρονικά στην ιστορία θα καταλήξουμε αβίαστα σε αυτό το συμπέρασμα. Δεν είναι τυχαίο ότι το εβραϊκό στοιχείο έχει υποστεί έντονα διώξεις και ρατσιστικές συμπεριφορές καθώς εμφανίζει στο βάθος των αιώνων τεράστια διασπορά ανά την Υφήλιο και εκδήλωσε ενεργή συμμετοχή στο εμπόριο αυτών των τόπων, διεκδικώντας μερίδιο σε μια παγιωμένη αγορά.

Πώς ερμηνεύετε εσείς την έννοια «διαφορετικότητα»;

Διαφορετικός είναι όποιος δεν ενσωματώνεται στη μάζα ή όποιος προέρχεται από διαφορετική κοινωνική, εθνική, οικονομική ή έμφυλη ομάδα ή όποιος δεν μπορεί να ενταχθεί σε κάποια στερεότυπη κατηγορία.

Ξεκινώντας το χτίσιμο της ιστορίας σας, γνωρίζετε την κατάληξη των ηρώων σας μέχρι τέλους ή από κάποια στιγμή και μετά αυτονομούνται και χαράσσουν την δική τους πορεία;

Την απάντηση την δώσατε ήδη. Εξάλλου, αν οι ήρωες στη διάρκεια της λογοτεχνικής δημιουργίας δεν αποκτήσουν αυτή τη δυναμική και δεν αυτονομηθούν τότε το έργο δεν αποκτά την ανάγλυφη διάσταση που απαιτείται για να γοητεύσει τον αναγνώστη.

Γιατί πιστεύετε ότι τα βιβλία σας γίνονται τόσο αγαπητά στο αναγνωστικό κοινό;

Δεν γνωρίζω την απάντηση. Το μόνο που ξέρω είναι πως κάθε βιβλίο μου είναι προϊόν μιας ειλικρινούς και έντιμης προσπάθειας, έρευνας και εσωτερικής αναζήτησης. Ελπίζω αυτή την ειλικρίνεια να αναγνωρίζει και να εκτιμά το κοινό μου.

Πιστεύετε ότι είναι δύσκολο κάποιος να έχει «επάγγελμα» τη συγγραφή; Εννοώ, βιοποριστικά. Θεωρείτε ότι είναι πολυτέλεια;

Σαφώς και είναι δύσκολο ο,τιδήποτε κάνει κάποιος με αβέβαιη την απήχηση του κοινού. Πρόκειται για ένα «επάγγελμα» καλλιτεχνικό που απευθύνεται μάλιστα σε ένα περιορισμένο κοινό στην Ελλάδα, αφού η φιλαναγνωσία δυστυχώς δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη. Έως το 2012 κάποιοι συγγραφείς μπορούσαμε να επιβιώσουμε από τα πνευματικά δικαιώματα. Λόγω της οικονομικής κρίσης και της περαιτέρω μείωσης του αναγνωστικού κοινού ο βιοπορισμός από τη συγγραφή βιβλίων έχει γίνει ακόμη δυσχερέστερος. Η συγγραφή, όμως, αποτελεί αναμφίβολα μία επαχθή και συστηματική απασχόληση για όποιον καταπιάνεται μαζί της. Θα έπρεπε να είναι η μοναδική ασχολία των συγγραφέων κάτι που δυστυχώς στην Ελλάδα δεν το επιτρέπουν οι συνθήκες.

Έχετε ποτέ ευχηθεί να ήσασταν σε άλλη χώρα, ώστε τα βιβλία σας να έχουν μεγαλύτερο κοινό;

Τη γλώσσα μου είναι η αλήθεια ότι την αγαπώ, όμως, είναι προφανής η ευκολότερη διάδοση των βιβλίων που είναι γραμμένα στην Αγγλική. Δεν θα ευχόμουν να ήμουν σε άλλη χώρα παρά τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η δική μου στην παρούσα συγκυρία, όμως σίγουρα θα ήθελα να υπήρχε κρατική αρωγή για περισσότερες μεταφράσεις της εγχώριας λογοτεχνικής παραγωγής.

Κάθε δημιουργός επηρεάζεται από προσωπικές καταστάσεις που αποτελούν κομμάτι του εαυτού και της ζωής του;

Δεν θεωρώ απαραίτητο το βίωμα για την δημιουργία λογοτεχνίας. Οι προσωπικές μας εμπειρίες όμως καθορίζουν την οπτική που διαμορφώνουμε. Απ' αυτή την άποψη είναι ανέφικτη η δημιουργία ενός λογοτεχνικού έργου δίχως την προσωπική εμπλοκή και ενίοτε τη σφραγίδα του δημιουργού στο έργο. Δεν είμαι όμως θιασώτης της άποψης πως όλα όσα γράφω πρέπει να τα έχω ζήσει. Γοητεύομαι απ' την ενσυναίσθηση και τη μυθοπλασία.

Τί συμβουλεύετε τις γυναίκες που σας διαβάζουν;

Η αλήθεια είναι ότι δεν μου αρέσει να γίνομαι δογματική ούτε πιστεύω πως με διαβάζουν μόνο γυναίκες. Απευθύνομαι στον άνθρωπο. Στον άνθρωπο που επιδιώκει να προσεγγίσει μυθιστορηματικά τον προβληματισμό που με ώθησε να γράψω ένα βιβλίο. Συνεπώς, προτείνω να ψάχνουν τις ιδέες κάτω απ' τις ιστορίες και να μην περιορίζονται μόνο στον μύθο που παράγω κάθε φορά.

Τί ετοιμάζει η πένα σας αυτή την περίοδο;

Αυτή την περίοδο ολοκληρώνω τον τρίτο και τελευταίο τόμο της τριλογίας ευελπιστώντας να κρατήσω αμείωτο το ενδιαφέρον των αναγνωστών που ήδη αγάπησαν τα δύο πρώτα βιβλία.