10 μοναδικές εκκλησίες-μνημεία της UNESCO στο Τρόοδος, για να επισκεφθείς

Δημοσιεύτηκε στις 14 Απριλίου 2025

Στα βουνά της οροσειράς του Τροόδους, στο κεντρικό τμήμα της Κύπρου, έχουν διασωθεί μερικά από τα σπουδαιότερα μνημεία για την ιστορία της βυζαντινής ζωγραφικής. Πρόκειται για τοιχογραφημένες εκκλησίες που διασώζουν ως τις μέρες μας έξοχα δείγματα των διαφόρων ρευμάτων της βυζαντινής και μεταβυζαντινής μνημειακής ζωγραφικής, από τον 11ο μέχρι και το 16ο αιώνα. Δέκα από τις εκκλησίες αυτές έχουν ενταχθεί μέχρι στιγμής στον κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.

Οι δέκα βυζαντινές εκκλησίες στα βουνά του Τροόδους, διακρίνονται από τοπικά χαρακτηριστικά που σχηματίζονται από ιστορικούς, γεωγραφικούς και κλιματολογικούς παράγοντες. Η αρχιτεκτονική των εκκλησιών είναι μοναδική και φαίνεται να έχει γηγενή προέλευση, καθώς εντοπίζεται αποκλειστικά στην οροσειρά του Τροόδους. Δίρριχτες ξύλινες στέγες με αγκιστρωτά κεραμίδια τοπικής παραγωγής προστατεύουν τις εκκλησίες από τη βροχή –και μερικές φορές από τα χιόνια– αυτών των δασωμένων βουνών. Το εσωτερικό, και σε αρκετές περιπτώσεις τμήματα των εξωτερικών όψεων των δέκα εκκλησιών, είναι διακοσμημένα με τοιχογραφίες.. Οι τοίχοι τους είναι χτισμένοι κυρίως με ακανόνιστες πέτρες και η οροφή με ξυλεία από την περιοχή. 

Το εσωτερικό και τα τμήματα των εξωτερικών πλευρών είναι διακοσμημένα με τοιχογραφίες που δημιουργήθηκαν στη βάση του φαιόχωματος του Τροόδους, μια φυσική καφέ χρωστική που εξορύχθηκε στην Κύπρο κατά την αρχαιότητα και χρησιμοποιήθηκε για τη διακόσμηση αγγείων και τοιχογραφιών στις Κυπριακές Εκκλησίες.

Αυτά τα 10 βυζαντινά μνημεία της UNESCO βρίσκονται σε τρεις περιοχές, της Πιτσιλιάς, της Σολέας και της Μαραθάσας.
 

Στην Πιτσιλιά θα βρεις:

• Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, Παλαιχώρι

Bρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της οροσειράς του Τροόδους, κτισμένη πάνω σε ένα μικρό λόφο που δεσπόζει του ανατολικού τμήματος του χωριού Παλαιχώρι. Η εκκλησία κτίστηκε στις αρχές του 16ου αιώνα και ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του ξυλόστεγου μονόκλιτου ναού. Ο νάρθηκας, που φαίνεται ότι υπήρχε τουλάχιστον από τις αρχές του 17ου αιώνα, εκτείνεται δυτικά και νότια του ναού υπό μορφή στοάς και καλύπτεται από την ίδια αμφικλινή στέγη.

• Σταυρός του Αγιασμάτι, Πλατανιστάσα

Μέσα σε πυκνό πράσινο, πέντε χιλιόμετρα βορειοανατολικά του χωριού Πλατανιστάσα, στην περιοχή Πιτσιλιάς, βρίσκεται η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού του Αγιασμάτι. Κατασκευάστηκε στα τέλη του 15ου αιώνα και λειτούργησε ως μοναστήρι. Στην εξωτερική πλευρά του βόρειου τοίχου, πάνω από την είσοδο, σώζεται επιγραφή σύμφωνα με την οποία το οικοδόμημα κτίστηκε με χορηγία του ιερέα Πέτρου Περάτη και της συζύγου του Πεπάνης, οι οποίοι απεικονίζονται σε τοιχογραφία στην εξωτερική πλευρά του νότιου τοίχου να προσφέρουν το ομοίωμα της εκκλησίας στο Χριστό μέσω της Θεοτόκου. Πρόκειται για ένα μονόκλιτο ξυλόστεγο ναό, καλυμμένο με επίπεδα, αγκιστρωτά κεραμίδια. Η οροφή εκτείνεται πέραν του κτιρίου του ναού σχηματίζοντας ένα περίστωο, γεγονός που τον καθιστά μοναδικό σε ολόκληρη την Κύπρο. Ολόκληρο το εσωτερικό της εκκλησίας, ακόμη και τα τέσσερα δοκάρια που συγκρατούν τη ξύλινη στέγη, είναι ζωγραφισμένο. Οι τοιχογραφίες αυτές έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον μιας και παρουσιάζουν ένα συγκερασμό της βυζαντινής παλαιολόγειας τέχνης και της τοπικής λαϊκής ζωγραφικής, με στοιχεία από την τέχνη της ιταλικής Aναγέννησης.

• Τίμιος Σταυρός, Πελένδρι

Στο Πελένδρι θα βρεις την εκκλησία του Τιμίου Σταυρού. Σύμφωνα με τις πηγές χρονολογείται στα τέλη του 12ου αιώνα και πιστεύεται ότι αρχικά λειτουργούσε ως νεκροταφείο. Η αρχική εκκλησία καταστράφηκε και η σωζόμενη αψίδα ενσωματώθηκε σε μια νέα εκκλησία που χτίστηκε μεταξύ του 13ου και του 14ου αιώνα. Η συλλογή των εικόνων που χρονολογούνται από τα τέλη του 12ου μέχρι και τον 19ον αιώνα αποτελεί την σημαντικότερη ομάδα των εκτεθειμένων κειμηλίων. Αρκετές από αυτές είναι αξιόλογα δείγματα της βυζαντινής τέχνης στη Κύπρο, ενώ σχεδόν όλες οι εικόνες που κοσμούν το εικονοστάσι, δέχονται επιδράσεις από την Ιταλική τέχνη του 16ου αιώνα.

• Παναγία του Άρακα, Λαγουδερά

Χτισμένη τον 12ο αιώνα, η εκκλησία της Παναγίας του Άρακα θεωρείται μια από τις σημαντικότερες βυζαντινές εκκλησίες της εποχής. Βρίσκεται ανάμεσα σε πεύκα και βουνά μεταξύ των χωριών Λαγουδερά και Σαράντη στην περιοχή της Πιτσιλιάς. Μια πρώτη ματιά στο εσωτερικό της εκκλησίας σε αφήνει έκπληκτο από τις μοναδικές τοιχογραφίες που διακοσμούν τους τοίχους της εκκλησίας, όπου η καθεμία αφηγείται μια σημαντική βιβλική ιστορία. Χρηματοδοτήθηκαν από τον Λέοντα Αυθέντη το 1192, και ζωγραφίστηκαν σε ύφος Κομνηνιανό. Οι τοιχογραφίες είναι η πληρέστερη συλλογή από τα μεσοβυζαντινά χρόνια που μπορεί κανείς να βρει στην Κύπρο. Η εκκλησία, που κάποτε ήταν μοναστήρι, στεγάζει δύο σημαντικές εικόνες του Χριστού και της Παναγίας της Αρακιώτισσας ζωγραφισμένες από τον Θεόδωρο Αψευδή στα τέλη του 12ου αιώνα.

Η διαδρομή της Σολέας περιλαμβάνει: 

• Άγιος Νικόλαος της Στέγης, Κακοπετριά 

Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου της Στέγης βρίσκεται σε κεντρική περιοχή της οροσειράς του Τροόδους, στο βόρειο τμήμα της κοιλάδας της Σολέας. Είναι κτισμένη στη δυτική όχθη του ποταμού Κλάριου/Καρκώτη, σε απόσταση δύο περίπου χιλιομέτρων νοτιοδυτικά του χωριού Κακοπετριά. Ο Άγιος Νικόλαος της Στέγης αποτελεί μοναδικό, σωζόμενο στην Κύπρο, παράδειγμα καθολικού βυζαντινής Μονής η ίδρυση της οποίας τοποθετείται, κατά πάσα πιθανότητα, στο πρώτο μισό του 11ου αιώνα. Τότε χρονολογείται η εκκλησία, ενώ οι παλαιότερες γραπτές μαρτυρίες που έχουμε για τη μονή, ανάγονται στα τέλη του 13ου-αρχές του 14ου αιώνα. Η μονή αυτή ήκμασε τόσο κατά τη Μέση Βυζαντινή περίοδο όσο και κατά τη Φραγκοκρατία, ενώ κατά το 18ο αιώνα επήλθε η παρακμή, με αποτέλεσμα να διαλυθεί μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα. Από τότε φαίνεται ότι λειτουργούσε ως ξωκλήσι και ως προσκύνημα, όπως και σήμερα. Εκτός από την εκκλησία, δεν σώζονται άλλα κτίρια του μοναστηριού.

• Παναγία Ποθίδου, Γαλάτα

Η εκκλησία της Παναγίας της Ποδίθου ή Ποδύθου βρίσκεται σε κεντρική περιοχή της οροσειράς του Τροόδους, στο βόρειο τμήμα της κοιλάδας της Σολέας. Είναι κτισμένη μέσα σε μια στενή και εύφορη κοιλάδα του ποταμού Κλάριου/Καρκώτη, μερικές εκατοντάδες μέτρα βορείως του χωριού Γαλάτα.

• Παναγία Ασίνου, Νικητάρι

Η εκκλησία της Παναγίας της Φορβιώτισσας, περισσότερο γνωστή ως η Παναγία της Ασίνου, βρίσκεται στις βόρειες υπώρειες της οροσειράς του Τροόδους. Είναι κτισμένη στην ανατολική όχθη ενός μικρού χείμαρρου, τρία χιλιόμετρα νοτίως του χωριού Νικητάρι. Πρόκειται για το καθολικό της Μονής των Φορβίων, από όπου προέρχεται και η προσωνυμία της. Σε επιγραφή που χρονολογείται στα 1105/6, και βρίσκεται πάνω από τη νότια είσοδο του ναού, αναφέρεται ότι κτήτορας της Μονής ήταν ο Μάγιστρος Νικηφόρος Ισχύριος, μετέπειτα μοναχός Νικόλαος. Η ίδρυση της Μονής χρονολογείται στα 1099, ενώ συνεχίζει να λειτουργεί και κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα οπότε εγκαταλείπεται. 

Η διαδρομή της Μαραθάσας, περιλαμβάνει τις:

• Άγιος Ιωάννης Λαμπαδιστής, Καλοπαναγιώτης

Η μονή του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή βρίσκεται σε κεντρική περιοχή της οροσειράς του Τροόδους, μέσα στην κοιλάδα της Μαραθάσας. Είναι κτισμένη στην ανατολική όχθη του ποταμού Σέτραχο, απέναντι από το χωριό Καλοπαναγιώτης. Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς ιδρύθηκε η μονή. 

• Παναγία του Μουτουλλά, Μουτουλλάς

Η εκκλησία της Παναγίας βρίσκεται σε κεντρική περιοχή της οροσειράς του Τροόδους, μέσα στην κοιλάδα της Μαραθάσας. Είναι κτισμένη σε ένα λόφο πάνω από το χωριό Μουτουλλάς. Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή στο βόρειο τοίχο του Ιερού Βήματος, ο ναός κτίστηκε και τοιχογραφήθηκε στα 1280 με δαπάνη του «Ιωάννη του Μουτουλλά» και της συζύγου του Ειρήνης, οι οποίοι απεικονίζονται να κρατούν το ομοίωμα της εκκλησίας. Η εκκλησία ανήκει στο γνωστό αρχιτεκτονικό τύπο των ξυλόστεγων μονόχωρων ναών της οροσειράς του Τροόδους. O νάρθηκας προστέθηκε σε κατοπινό στάδιο, μετά τις αρχές του 16ου αιώνα, και περιβάλλει τη δυτική και βόρεια πλευρά της εκκλησίας. Η ξύλινη αμφικλινής στέγη καλύπτει και το νάρθηκα.

• Αρχάγγελος Μιχαήλ, Πεδουλάς

Είναι κτισμένη μέσα στο χωριό Πεδουλάς.Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή που βρίσκεται πάνω από τη βόρεια είσοδο, η εκκλησία κτίστηκε και τοιχογραφήθηκε στα 1474 με δαπάνη του ιερέα Βασίλειου Χάμαδου. Ο ιερέας εικονίζεται πάνω από την κτητορική επιγραφή, συνοδευόμενος από τη σύζυγο και τις δύο θυγατέρες του, να προσφέρει ομοίωμα της εκκλησίας στον Αρχάγγελο Μιχαήλ.